از پدری فانی ، اعتراف دارنده به گذشت زمان ، زندگی را پشت سر نهاده – که در سپری شدن دنیا چاره ای ندارد – مسکن گزیده در جایگاه گذشتگان ، و کوچ کنندۀ فردا ، به فرزندى آرزومند،آرزومند چیزى که هرگز بدست نمىآید، و درراهى گام مىنهد که دیگران در آن گام نهادند و هلاک شدند!
در دنیا هدف بیماری ها، در گرو روزگار و در تیررس مصائب ، گرفتار دنیا ، بازرگان غرور، اسیر مرگ ، هم سوگند رنجها ، همنشین اندوهها ، آماج بلاها ، به خاک در افتادۀ خواهشها و جانشین گذشتگان است. پس از ستایش پروردگار ، همانا گذشت عمر و چیرگی روزگار و روی آوردن آخرت، مرا از یاد غیر خودم باز داشته و تمام توجه مرا به آخرت کشانده است ، که به خویشتن فکر می کنم و از غیر خودم رویگردان شدم ، و نظرم را از دیگران گرفت و از پیروی خواهشها بازگرداند، و حقیقت کار مرا نمایاند، و مرا به راهی کشاند که شوخی بر نمی دارد و به حقیقتی رساند که دروغی در آن راه ندارد. و تو را دیدم که پارۀ تن من بلکه همۀ جان منی ، آنگونه که اگر آسیبی به تو رسد به من رسیده است و اگر مرگ به سراغ تو آید ، زندگی مرا گرفته است ، پس کار تو را کار خود شمردم و نامه ای برای تو نوشتم تا تو را در سختی های زندگی رهنمون باشد. حال من زنده باشم یا نباشم.
پسرم! هنگامی که دیدم سالیانی از من گذشت و توانایی رو به کاستی رفت، به نوشتن وصیّت برای تو شتاب کردم، و ارزش های اخلاقی را برای تو برشمردم. پیش از آنکه اجل فرا رسد و رازهای درونم را به تو منتقل نکرده باشم ، و در نظرم کاهشی پدید آید چنانچه در جسمم پدید آمد، و پیش از آنکه خواهشها و دگرگونی های دنیا به تو هجوم آورند، و پذیرش و اطاعت مشکل گردد؛ زیرا قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آمادۀ پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود.
پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آنکه دل تو سخت شود، و عقل تو به چیز دیگری مشغول گردد تا به استقبال کارهایی بروی که صاحبان تجربه ، زحمت آزمون آنرا کشیده اند و تو را از تلاش و یافتن بی نیاز ساخته اند، و آنچه از تجربیات آنها نصیب ما شد، به تو هم رسیده و برخی از تجربیّاتی که بر ما پنهان مانده بود برای شما روشن گردد.
پسرم! درست است که من به اندازۀ پیشینیان عمر نکرده ام، امّا در کردار آنها نظر افکندم و در اخبارشان اندیشیدم، و در آثارشان سیر کردم تا آنجا که گویا یکی از آنان شده ام، بلکه با مطالعۀ تاریخ آنان ، گویا از اوّل تا پایان عمرشان با آنان بوده ام ؛ پس قسمت های روشن و شیرین زندگی آنان را از دوران تیرگی شناختم، و زندگانی سودمند آنان را با دوران زیانبارش شناسایی کردم، سپس از هر چیزی مهم و ارزشمند آنرا ، و از هر حادثه ای زیبا و شیرین آنرا برای تو برگزیدم و ناشناخته های آنان را دور کردم ، پس آنگونه که پدری مهربان نیکی ها را برای فرزندش می پسندد، من نیز بر آن شدم تو را با خوبی ها تربیت کنم، زیرا در آغاز زندگی قرار داری ، تازه به روزگار روی آورده ای، نیّتی سالم و روحی با صفا داری .....
فرازهایی از نامۀ امیرالمومنین علی علیه السلام به فرزندشان امام حسن علیه السلام
